مسجد و آرامگاه بابا محمود

 

در بخش میانی سهروفیروزان و در دامنه کوه و در قبرستان قدیمی، مسجدی کهن با دیوارهای قطور با پایه سنگی و سقف ضربی و ساختمانی نسبتا ساده و کوچک و متاثر از معماری دوره مغول که بعد ها ایوانی نیز بر آن تعبیه گردیده و معروف به مسجد بابا محمود است، قرار دارد. مقرنس به کار رفته در این بنا از سادگی درخوری برخوردار است. ساختمان به صورت سه دهنه ای است که درب اصلی در قسمت میانی و در جانبین آن، دو درب فرعی دیگر قرار دارد، ظاهرا مسجد بیشتر مورد استفاده مردان قرار می گرفته و از ویژگی های یک مسجدجامع برخوردار نبوده بلکه جنبه خاص تری داشته اما با توجه به قدمت و نوع معماری این بنا و اینکه اصولا سهروفیروزان علی رغم گذشته طولانی متاسفانه فاقد آثار متعدد می باشد، ضرورت ثبت و حفظ این مسجد در دامنه کوه که موجب نفوذ رطوبت در این بنای کهن گردیده، توجه جدی می طلبد. این مسجد دارای گچبری و کاشی کاری زیبایی خصوصا در اطراف محراب است، مسجد شامل 5 حجره یا اتاقک است که همه حول محور شبستان قرار گرفته اند.

در قبرستان معروف به بابا محمود ساختمانی در ابعادی حدودا 7 در 10 متر با دیوارهایی قطور ( یک متری) به صورت طاق چشمه که دارای دو دهنه کوچک یک متری و یک دهنه دومتری در مرکز است و مجموعه آن با دالانی کوچک که ورودی آن را تشکیل می دهد و الگو گرفته از مسجد بابا محمود با تقریب کوچکتر است، آرامگاه بابا محمود نامیده می شود. ارتفاع بنا در نقطه مرکزی به 5/4 متر می رسد و در نقطه مرکزی بنا، مقبره او قرار دارد که روی قبر او با سنگ مرمر فرش شده و ضریحی چوبی و بدون سقف نصب گردیده، از قرار معلوم اهالی نسبت به آنجا ارادت می ورزند و نذر و نیاز وقف آن نموده، توسل و تمسک از آن می جویند.

مقبره بابا احمد

در بخش میانی سهروفیروزان و در گوشه ای از قبرستان معروف به شیخ احمد، مقبره ای به ابعاد 7 در 7 از خشت خام با دیوارهای قطور قرار دارد که با گذشت روزگار سقف آن فروریخته و در سال های اخیر هلال کوچکی از ورودی آن تعمیر و نیمه تمام رها شده است. این مقبره به «شیخ احمد» و یا به قول محلی ها به «بُش احمد» شهرت دارد، از او تحت عنوان «بابا شیخ احمد» نیز نام برده شده، در ستون سمت راست ورودی به مقبره شیخ احمد سنگ شکسته ای به صورت قائم در دیوار نصب شده که بر روی آن نوشته زیر قابل قرائت است:

«العلیم وفات مرحوم غفران بن علی قطب فیروزانی غره شهر محرم سنه 1026 هجری»

بر لوح دلم جز رقم مهر علی نیست                                     تا سر زنم از خاک قیامت

و در سمت ستون چپ ورودی مقبره (جهت شرقی) سنگ دیگری قرار دارد که نسبت به سنگ سمت راست قدیمی تر است و بر روی آن نام الله، محمد و آرم کشکول گونه خاص دراویش با آیه ای از قرآن مشحون و شعری با قافیه آمده و همچنین وفات غفران فروزانی بر آن نقش بسته است.

در جانبین مقبره شیخ احمد، جایگاه چهار قبر موقت (دخمه گونه) وجود دارد تا افرادی که وصیت می نموده اند پس از مرگ اجسادشان به عتبات عالیات منتقل گردد، موقتا در این قبرها نگهداری شوند.

در این بنا از آجر نیز همراه با پایه های خشتی و سنگ چین استفاده شده، از آثار کنده کاری و گچ بری و مقرنس به کار رفته در داخل مقبره می توان دریافت که این بنای مخروبه، روزگار با عظمتی به همت پیشینیان داشته است، اگر چه فرزندان آنها امروزه آن را فراموش کرده اند، کف آن از آجر مفروش بوده، دارای چهار درب به چهار سو است و مقبره بابا احمد در میان ساختمان قرار دارد و قبر با آجر و سیمان تعمیر شده است. 

گزارش موقوفه **حاج محمد کاظم وکیل الرعایا** معروف به تپه خاک

(تزئینات خانه وکیل الرعایا)

حاج محمد کاظم سهروفیروزانی ملقب به وکیل الرعایا معروف ترین مصدق و کارشناس امور زراعتی اصفهان بود و از طرف حکومت اصفهان مصدق اراضی بلوک لنجان بوده است. وی با حکومت ظل السلطان پسر ناصرالدین شاه قاجار در اصفهان همزمان بوده و به عنوان کارشناس امور زراعی به رعایت حقوق منصفانه رعایا مشهور بوده است. نامبرده در سال 1319 هجری قمری برابر با 1277 خورشیدی اقدام به وقف یک قطعه زمین به مساحت 12000 متر مربع نمود که حدود چهارگانه آن حدی به نوکن مابین املاک سهروفیروزان معروف به نوکن خندق های مرحوم حاجی سید رضی، حدی به مادی روان، حدی به املاک فیروزان که هر ساله منافع و مداخل این ملک یک دهم را صرف آبادانی خود ملک و مانده آن دو سهم از پنج سهم هزینه مسجد انبیاء، دو سهم از پنج سهم هزینه مسجد چهارده معصوم علیهم السلام، یک سهم از پنج سهم هزینه مسجد بابا محمود که باید صرف روشنایی، تعمیرات و کف پوش آنها گردد. آن مرحوم به جهت حفظ اصل موقوفه پس از تقریر وقف نامه توسط 12 نفر از مشاهیر و عظام محل و منطقه صحت آن را گواهی گرفته که حد پیرامون وقف نامه مشهود می باشد. هم اکنون ملک مذکور تعیین حدود شده و تحت نظر اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان فلاورجان اداره می گردد. در چند سال اخیر هیئت امناء مساجد مذکور با همکاری شورای اسلامی و دهیاری سهروفیروزان اقدام به احیاء ملک نموده تا به بهره برداری کامل برسد.

تیرماه 1392 خورشیدی

دهیاری سهروفیروزان

پل بابا محمود سهروفیروزان

در بین پل های قدیمی لنجان، پل بابا محمود متعلق به قرن هفتم و دوره مغول از قدمت بیشتری برخوردار است در عین حال پذیرفتن آن به این شکل قدری مشکل به نظر می رسد، زیرا رودخانه ی زاینده رود تقریبا لنجان را به دوقسمت تقسیم می نماید و هر دو سوی رودخانه دارای امکاناتی بالقوه و بالفعلی بوده اند که ساکنان آن می توانسته اند از نعمات و امکانات ناشی از آن برخوردار شوند، مضافا اینکه رودخانه اگر فصول کم آبی داشته، فصول پرآبی نیز داشته است، مزید بر آن یکی از راه های مهم جنوب و غرب نیز از لنجان عبور می کرده و این در حالی است که منطقه لنجان قبل از اسلام نیز مسکون بوده، در این صورت نمی توان پذیرفت که ساکنان دو سوی رودخانه با هم مراوده نداشته اند و برای انجام آن فرسخ ها راه را می پیموده اند تا این مراوده برقرار شود، بنابراین منطقی ترین راه این است که گفته شود، پل بابا محمود از گذشته های دور چون دیگر پل ها که در بعضی از نواحی رودخانه وجود داشته در دوره های مختلفی بالاخص با برخورداری از همت افراد خیر و نیکوکار فرصت تعمیر اساسی یا بخشی از آن فراهم گردیده، مثلا آیا می توان باور کرد در دوران سلجوقیان خصوصا دوره ملک شاه که اصفهان و لنجان رویه آبادانی می نهد و مورد توجه قرار می گیرد و راه جنوب غربی از این منطقه می گذرد و اهمیت بسیار می یابد و در نزدیکترین فاصله با سهروفیروزان فعالان اسماعیلی در قلعه بزی جای می گیرند هیچ پلی بین سمت غربی و شرقی رودخانه وجود نداشته باشد؟

متاسفانه از ویژگی های تاریخ ایران همین عدم توجه توسط حاکمان در گذشته بوده، بهترین آنان در شرایط کارآمدی گویا، وظیفه ای جز برقراری امنیت نداشته اند تا شاید بتوانند مالیات بیشتر و بهتری دریافت کنند و به همین دلیل عدم تداوم و استمرار و تکامل امور و پدیده ها دیگر ویژگی تاریخ ما شده، علی ایحال پل معروف بابا محمود پس از پل شهرستان دومین پل قدیمی بر روی زاینده رود محسوب می شود.

پل بین روستای کرافشان و اراضی زراعی سهروفیروزان قرار دارد. آقای محمودیان در کتاب زاینده رود وجه تسمیه ی آن را در این می داند که بانی پل بابامحمود، پدر محمد اشترگانی، منشی مخصوص الجایتو و سپس ابوسعید بوده، همان کسی که مسجد اشترگان را تعمیر کرده و خواجه فرج الدین ملقب بوده و آقای مخلصی در کتاب پل های قدیمی ایران اعتقاد دارد به وسیله محمدبن محمودبن اشترگانی ساخته شده و چون در باغ بابا محمود قرار داشته به پل بابا محمود مشهور شده است.

این پل در زمان صفویه و سپس یک بار نیز توسط اداره راه تعمیر شده است و از این لحاظ به باغ محمود نیز معروف است که در محل باغ محمود از دهات گرکن لنجان واقع شده است.

طول پل به 70/152 متر و عرض آن از ابتدا تا انتها متفاوت بوده و از 80/4 تا 5 متر متغیر می باشد و دارای 15 دهنه است که اندازه دهانه ها به ترتیب از شرق به غرب 8/45، 4/6، 10/6، 20/32، 6/6، 5/6، 85/6، 5/6، 20/5، 21/4، 47/4 متر است. اختلاف دهنه ها مربوط به تعمیرات پل است و مسلما در موقع ساختمان اولیه پل دو فرم دهانه با دو اندازه بیشتر برای پل در نطر نگرفته بودند، پلان 15 چشمه ای پل بابامحمود با تاق جناغی و دهلیزهای بلند و باریک بر روی پایه ها، آب بر های نیم دایره که در پایین سنگی است و بر روی آنها آجر و ساروج به کار رفته، فاقد تزئینات است و به شماره 634 ثبت تاریخی شده، البته در دهه های اخیر در راستای پاسخگویی به کثرت تردد و رفع ترافیک و از سوی دیگر ضرورت حفظ این اثر ملی در مجاورت آن پلی بتنی احداث گردیده است.  

کوشک مکان تاریخی در سهروفیروزان

در جهت دیگر سهروفیروزان، سمت جنوب شرقی مشرف به طاد و قلعه بزی و در مسیر راه های خروجی و در دامنه کوه، قلعه ای قرار دارد که آثار گلین آن هنوز باقی است. این قلعه که تحت عنوان کوشک نامیده می شود وجه تسمیه با مسمایی دارد، زیرا علاوه بر مرتفع بودن، اطراف آن را باغ ها و کشتزارها پوشانده بوده است.

محلی ها اعتقاد دارند که در آغاز اسلام از این محل به عنوان عبادتگاه و سنگر مسلمانان استفاده می کرده اند.

امامزاده شاه ابوالقاسم سهروفیروزان

در انتهای شهر قدیم فیروزان و در کنار رودخانه مزار امامزاده ابوالقاسم علیه السلام قرار دارد. بر اساس اطلاعاتی که تحت عنوان شجره نامه ی وی حجه الاسلام حاج شیخ علی فلسفی ( لطفی زاده ) با استفاده از منابع آستان قدس رضوی جمع آوری نموده به نقل از صفحه 98 کتاب مهاجران آل ابوطالب نوشته ی آقای سید ابراهیم طباطبا آورده:

ابوالقاسم علی بن زید بن حسن بن جعفر بن محمد السلیق بن عبدالله بن محمد بن حسن بن الحسن بن الحسین الاصغر بن علی بن الحسین علیهم السلام در استان اصفهان دفن گردیده و آن حضرت نقیب اصفهان بوده و در سال 418 هجری وفات یافته و همچنین در فهرست آمار بقاع متبرکه سازمان اوقاف و امور خیریه آمده، امامزاده ابوالقاسم در سهروفیروزان لنجان دفن گردیده است.

ساختمان امامزاده از خشت خام و گل رس ساخته شده است و در دوره های مختلف بخش هایی به آن اضافه گردیده و بعضا نمای آجری دارد، تنها کتیبه ی موجود در امامزاده متعلق به سال 1204 هجری است. گنبد امامزاده هرمی شکل با ساقه ی هشت گوش است. در مجموع نوع معماری امامزاده ایلخانی است و در دوره های صفوی، قاجاریه و متاخر تغییراتی در آن ایجاد شده، قرائن موجود گویای وجود حمام، بازار،‌ قبرستان، چاهها، باغ ها و دیگر ملحقات و اضافاتی در اطراف و اکناف امامزاده بوده که به مرور زمان و به تدریج نخریب شده، اگر مرقد را نقطه مرکزی بنا قرار دهیم، ظاهرا به صورت چهار ایوانی بوده اگر چه اکنون دو ایوانی است. حدود 50 سال پیش گنبد امامزاده تخریب شده که آن را با آهن سفید بازسازی کرده اند و از حدود 20 سال پیش با حذف آهن کاشی هایی با زمینه ی لاجوردی و مشحون به آیات قرآن و اسامی ائمه علیهم السلام نصب نموده اند. در داخل حرم نیز با ازاره، سنگ های مرمر و کاشی های منقش به آیات قرآن و مقرنس های ساده تزیین گردیده، در مجاور حرم جایی که به عنوان زائر سرا قرار می گرفته سنگابی از جنس سنگ پارسی وجود دارد که به دوره ی ناصرالدین شاه تعلق دارد و توسط حسن خوانسارکی وقف حضرت ابی عبدالله علیه السلام شده است.

ابعاد مرقد 6 در 6 به صورت چهار درب قرینه از چهار طرف با سقفی با ارتفاع تقریبی 5/4 متر به صورت دوپوش با اسلوب قاجاری است و ضریح آن چوبی مشبک می باشد.

نقل است قبر امامزاده حدود 3 متر پایین تر از سطح زمین قرار دارد. امامزاده زیارتگاه اهل محل است و از جاهای دور و نزدیک نیز برای زیارت به این مکان آمده و نذورات خود را در جوار آن ادا می کرده اند و در گذشته پنجشنبه بازار پر رونقی نیز داشته است.

در مقابل درب اصلی امامزاده تعدادی قبر وجود دارد که عمدتا اختصاص به سادات محل داشته، در یکی از اطاق های بزرگ زائرسرا سنگ مرمرین مجللی متعلق به اشرف الحاج حاج محمد کاظم وکیل الرعایا وفات جمعه 4 ربیع الاول سنه 1354 هجری و همچنین دیگرانی وجود دارد.

امامزاده دارای اراضی وقفی در سهروفیروزان و دیگر روستاهای لنجان است که شناسایی آن و هزینه نمودن برای حفظ و آبادانی امامزاده که مقوم روح معنویت در محل و شاید مهمترین اثر باقیمانده از شهر قدیم است امری ضروری است.